W kwietniu obchodzony jest Miesiąc Świadomości Autyzmu. Ale czym właściwie jest autyzm?
Przede wszystkim – nie jest chorobą. Jest to odmienny sposób funkcjonowania mózgu. Objawia się różnicami w komunikowaniu się, nawiązywaniu relacji, wyrażaniu emocji, uczeniu się oraz postrzeganiu świata. Wymienione różnice występują u ludzi w różnym nasileniu, co sprawia, iż każdy człowiek w spektrum autyzmu rozwija się i funkcjonuje nieco inaczej. Dlatego też, mówimy o spektrum zaburzeń.
Autyzm nie jest chorobą – oznacza to, iż nie można go „wyleczyć”. Jest to odmienny, ale niekoniecznie zły, sposób funkcjonowania. Jeśli jednak objawy sprawiają znaczącą trudność, to odpowiednia opieka i właściwie dobrana terapia mogą w dużym stopniu poprawić funkcjonowanie jednostki.
Jakie są objawy autyzmu?
Jeśli chodzi o pierwsze sygnały autyzmu, które mogą pojawić się już przed 3 rokiem życia mogą być to:
problemy z mową,
brak naśladowania,
niewykonywanie prostych poleceń (np. chodź do mnie, wstań),
brak kontaktu wzrokowego,
uboga mimika oraz rzadkie okazywanie emocji,
trudności z koncentracją uwagi,
przejawianie stereotypowych zachowań i zabaw (np. machanie nogami, układanie zabawek w rzędy, bardzo powtarzalne zabawy).
Pomimo, iż autyzm diagnozowany jest zazwyczaj we wczesnych latach życia, to coraz częściej zdarza się, że diagnoza stawiana jest dopiero w okresie dorosłości. Ma to miejsce zazwyczaj u osób, które wykazują objawy o małym nasileniu, lub umieją je ukrywać i bardzo dobrze przystosowywać się do sytuacji społecznych. Niestety, wiąże się to często z dużym cierpieniem psychicznym, które może się przejawiać pod postacią depresji, stanów lękowych czy nawet skutkować występowaniem objawów zespołu stresu pourazowego. Z tego powodu osoby dorosłe diagnozowane są oraz leczone w kierunku tych zaburzeń, a nie zaburzeń ze spektrum autyzmu. Warto zdawać sobie sprawę, że autyzm nie zawsze objawia się stereotypowymi, utrwalonymi w kulturze symptomami.
Trudności dorosłych mogą być podobne do tych, których doświadczają dzieci, jednak przejawiają się one w inny sposób.
Często są to trudności z dostosowywaniem się do zmian, z relacjami, z bliskimi związkami (także romantycznymi), z przekazywaniem komunikatów i rozumieniem sytuacji społecznych.
Osoby w spektrum autyzmu często inaczej odczuwają bodźce sensoryczne. Bywa, że dużą trudność sprawia im funkcjonowanie w zbyt stymulującym środowisku, ponieważ są bardziej wrażliwe na dźwięki, zapachy, smaki czy dotyk. Jednakże, może występować też sytuacja odwrotna – osoba może potrzebować się dostymulować – wykonuje wtedy czynności mające na celu dostarczenie sobie doznań sensorycznych. Przykładem może być machanie rękami, stukanie w stół, kiwanie się w różnych kierunkach czy chodzenie w kółko. Czynności te także mogą pomagać pozbyć się niepokoju czy napięcia.
Cała Polska na niebiesko?
Jeszcze niedawno autyzm uważany był za „męskie” zaburzenie. Stereotypowy obraz osoby z tą diagnozą to nadal kilkuletni chłopiec z „dziwnymi” zainteresowaniami. Stąd niebieski kolor, który do niedawna symbolizował autyzm. Szacuje się, że mężczyźni są diagnozowani cztery razy częściej niż kobiety. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że diagnozy autyzmu były tworzone na podstawie badań prowadzonych głównie na chłopcach, nie uwzględniając różnic płci. Nie pomaga również fakt, że w przeciwieństwie do mężczyzn kobiety bardzo dobrze potrafią maskować swoje objawy. Równie krzywdzącym symbolem autyzmu jest także kawałek puzzli. Sugeruje on, że osoby z tym zaburzeniem „nie pasują” do reszty i jest to problem, który należy rozwiązać. Początkowo symbol składał się także z głowy płaczącego dziecka, co przedstawiało autyzm jako powód do cierpienia i niedopasowania. Obecnie dąży się do większego zrozumienia potrzeb osób z autyzmem oraz dopasowania kryteriów diagnostycznych do różnic płci, wieku, orientacji seksualnej czy kultury.
Badania nad tożsamością płciową oraz orientacją seksualną osób w spektrum autyzmu są cały czas prowadzone. Pomimo, iż nie dają one jednoznacznych wyników, da się zauważyć, że społeczność osób LGBTQ+ wśród osób nieneurotypowych jest zdecydowanie wyższa niż wśród osób neurotypowych. Osoby w spektrum dużo częściej identyfikują się jako transpłciowe i niebinarne. Te osoby są jeszcze bardziej narażone na dyskryminację.
Czy autyzm to niepełnosprawność?
Aby zadać sobie to pytanie, należy zastanowić się, czym tak naprawdę jest niepełnosprawność. Zgodnie z definicją WHO jest to ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka. To ujęcie skupia się na dysfunkcji danej osoby. Jest to potrzebne przy staraniu się o wsparcie, takie jak orzeczenie o niepełnosprawności lub o potrzebę kształcenia specjalnego. W tym przypadku pojęcie niepełnosprawności jest uzasadnione. Sytuacja zmienia się w przypadku rozpatrywania niepełnosprawności w aspekcie społecznym. Dla wielu osób może być to krzywdzące i ograniczać szanse życiowe, a także wspierać dyskryminację i uprzedzenia. Postrzeganie autyzmu jako niepełnosprawności, a niepełnosprawności jako dysfunkcji, prowadzi do przekonania, iż osoby niepełnosprawne są gorsze od osób pełnosprawnych, a więc autyzm jest czymś czego należy chcieć się pozbyć. Aby zrezygnować z takiego postrzegania, należy skupić się na możliwości wsparcia osoby w celu umożliwienia jej należnego życia. Wtedy odmienność może być neutralną cechą, taką jak kolor oczu czy wzrost. Ujęcie oparte o przestrzeganie praw człowieka, akceptację różnorodności oraz integrację osób niepełnosprawnych w społeczeństwie pokazuje, że
osoby autystyczne mogą się rozwijać, realizować swój potencjał oraz prowadzić samodzielne, niezależne życie, pomimo doświadczania ograniczeń.
Oprócz powszechnej negatywnej opinii na temat autyzmu, warto spojrzeć na niego z innej strony. Niektóre cechy osób w spektrum mogą być bardzo pożądane na rynku pracy. Wrażliwość na bodźce oraz skupianie się na szczegółach sprawiają, że takie osoby są bardzo dokładne i sumienne w wykonywanych obowiązkach. Również bardzo dobre zauważanie i rozpoznawanie schematów i wzorów w otaczającej rzeczywistości mogą okazać się przydatne zarówno w pracy jak i w codziennym funkcjonowaniu. Warto zwrócić uwagę, że osoby neuroróżnorodne są bardzo pożądanymi pracownikami w wielu instytucjach – należy tylko zapewnić im warunki dostosowane do sposobu funkcjonowania, aby były w stanie rozwinąć swój potencjał. Może to być między innymi spokojne, ciche miejsce pracy, jasne instrukcje oraz minimalizowanie wystąpień publicznych czy sytuacji narażających na nadmierną stymulację.
Dla jakości codziennego życia osób w spektrum autyzmu ważne są jak najwcześniejsza diagnoza oraz działania terapeutyczne dopasowane do potrzeb, które pozwalają zminimalizować trudności i poprawić jakość życia. W naszej placówce oferuujemy możliwość takiej diagnozy oraz późniejszego wsparcia psychologicznego.